Naar de content

Gezocht: vrouwelijke rolmodellen aan de bal

Onderzoek naar de geschiedenis en maatschappelijke impact van vrouwenvoetbal

Atria

Onze Oranje Leeuwinnen hebben zich gekwalificeerd voor het WK Voetbal, maar waar bij ons nationale mannenteam de supermarkten al weken van te voren met oranje prullaria stunten, is er nu weinig ophef in het land. Waarom eigenlijk? En hoe kan het dat we nu pas voor het eerst meedoen terwijl voetbal onze populairste sport is?

27 mei 2015
Europees Kampioen

Afgelopen zondag versloegen de Oranje Leeuwinnen Denemarken met 4-2 en werden ze voor het eerst . Heeft deze historische titel invloed op de maatschappelijke impact van de snelstgroeiende sport in Nederland? Toen de vrouwen zich in 2015 kwalificeerden voor het WK sprak NEMO Kennislink over de emancipatie van het vrouwenvoetbal met Martine Prange, voormalig profvoetbalster en filosofe.

In Nederland-voetballand denken de meeste mensen onmiddellijk aan voetbal als je over het WK of EK begint. Mannenvoetbal wel te verstaan. Dat er legio vrouwen even fanatiek en getalenteerd tegen een bal schoppen, wordt over het algemeen een stuk minder serieus genomen. Hoe kan dat? Martine Prange onderzoekt de maatschappelijke impact van vrouwenvoetbal in Nederland. Daarvoor kijkt ze onder andere naar de geschiedenis van het vrouwenvoetbal en naar filosofische theorieën. Prange is namelijk niet alleen voormalig profvoetbalster; ze combineerde het voetballen met een studie filosofie. Momenteel is zij universitair docent Filosofie aan de Universiteit Leiden.

De Kennis van Nu over vrouwenvoetbal

Vrouwenvoetbal is de snelst groeiende sport ter wereld, óók in Nederland. Wat betekent deze ontwikkeling voor de emancipatie van vrouwen? Dat onderzoekt Martine Prange, ex-voetbalster en filosofe aan de Universiteit Leiden. De Kennis van Nu interviewt Leonne Stentler, een van de eerste vrouwen die betaald op het veld staan, en de jonge meiden die in Amsterdam Oost op straat voetballen.

In het verleden heeft Martine Prange zich beziggehouden met onder andere het conflictdenken van filosoof Immanuel Kant (1724-1804). Volgens Kant zitten er ook nadelen aan vrede: in vredestijd zijn er geen conflicten en met die gezapigheid verdwijnt ook onze ontwikkeling. Mensen hebben conflicten nodig om te groeien, grenzen te verleggen, problemen op te lossen en verder te komen. Prange vertaalt deze filosofie naar het hedendaagse vrouwenvoetbal.

“Sport is een vorm van wat ik noem ‘creatief conflict’. Op het voetbalveld kom je letterlijk en figuurlijk in botsing met je tegenstander. Buiten het veld is er voor meisjes een maatschappelijke weerstand. Voetbal is altijd vooral een mannensport geweest. Nu is dat langzaam aan het veranderen en ik wil weten wat die acceptatie op het veld betekent voor de ontwikkeling van talentvolle meisjes. Weerstand versterkt het karakter en is nodig voor kwaliteitsverbetering. Grenzen opzoeken, jezelf pushen. Iedereen in de sport weet dat het zo werkt. Veel topsporters van vroeger zijn volgens mij grotendeels zo sterk geworden juist omdat ze moesten vechten tegen die maatschappelijke weerstand. Maar ik wil ook weten wat het zegt het over onze maatschappij dat die vrouwen steeds maar moesten vechten voor acceptatie en hun plek op het voetbalveld. Wat het zegt over de emancipatie in Nederland.”

Amsterdams vrouwenvoetbalteam de Franklin Girls uit Algemeen Handelsblad, 1933.

Atria
Tijdlijn vrouwenvoetbal in Nederland
  • 1896 – Bij de Rotterdamse voetbalclub Sparta spelen voor het eerst vrouwen.
  • 1924 – Oprichting Oost-Zaanse vrouwenvoetbalvereniging.
  • 1933 – Oprichting van de Haagse vrouwenvoetbalvereniging Celcia.
  • 1955 – Oprichting van de algemene damesvoetbalbond.
  • 1971 – Vrouwenvoetbal wordt erkend door de KNVB.
  • 1973 – De eerste officiële interland tegen Engeland vindt plaats.
  • 1987 – Het eerste EK vrouwenvoetbal wordt gehouden in Noorwegen zonder Nederland.
  • 1991 – Het eerste WK vrouwenvoetbal wordt gehouden in China, weer zonder Nederland.
  • 2001 – Het eerste seizoen van de UEFA Women’s Champions League.
  • 2007 – Nederlandse Eredivisie voor vrouwen gaat van start.
  • 2009 – Eerste deelname van Nederland aan het EK in Finland. Nederland haalt de halve finale onder leiding van bondscoach Vera Pauw.
  • 2012 – Oprichting van de BeNe League, de profcompetitie met Belgische Nederlandse topclubs. FC Twente kampioen in het eerste seizoen.
  • 2015 – WK Vrouwenvoetbal in Canada. Nederland heeft zich voor het eerst gekwalificeerd.
  • 2017 – EK wordt in Nederland gehouden.
Het totaal aantal voetballende vrouwen wereldwijd is 29 miljoen, waarmee het de grootste vrouwensport ter wereld is. Het aantal leden KNVB vrouwenvoetbal:
  • 1971: 8000
  • 1985: 36.000
  • 1998: 65.000
  • 2014: 137.000

(Bron: Atria)

Vindt u dat het slecht gesteld is met de emancipatie in Nederland?
“Internationaal gezien doen landen als Malta en Cyprus het beter. Als ik alleen naar voetbal kijk, dan gaat het op het veld steeds beter. Er zijn veel clubs met meisjesteams of gemengde teams en het aantal vrouwelijke voetbalsters groeit snel. Vrouwenvoetbal is de snelstgroeiende sport in de wereld; ook in Nederland. Maar op bestuursniveau is de weerstand nog steeds groot. De besturen van voetbalclubs moeten serieus geld investeren als ze vinden dat vrouwen dezelfde kansen zouden moeten krijgen als mannen. En in een land dat zich geëmancipeerd en progressief durft te noemen, zijn gelijke kansen een recht voor iedereen.”

Die gelijkheid is nog ver te zoeken. Hoewel er sinds 2012 een profcompetitie is waar grote clubs als Ajax en FC Twente aan meedoen met hun vrouwenteams, krijgen de meeste dames niet meer dan een onkostenvergoeding uitbetaald.

Prange: “We onderzoeken ook de mate en ontwikkeling van professionalisering en media-aandacht binnen het vrouwenvoetbal. Vrouwelijke profvoetballers in Nederland zijn gedwongen om naast het voetballen een bijbaan te nemen of een opleiding te volgen omdat ze niet genoeg betaald krijgen. Dat is niet alleen hevig in contrast met de mannelijke voetballers, je werkt hiermee ook in de hand dat goede vrouwen naar het buitenland gaan. Alle clubs in de eredivisie moeten hun vrouwen genoeg betalen om van te leven. Zo kunnen ze zich volledig concentreren op het voetbal en hun talenten optimaal ontwikkelen.”

“Daarnaast moet er meer media-aandacht komen voor vrouwenvoetbal om het publiek te laten zien dat het hier om serieuze topsport gaat. De uitslagen van de profcompetitie staan niet eens standaard in de krant! Wedstrijden worden niet uitgezonden op tv waardoor er op dit moment geen grote sponsor is voor het vrouwenvoetbal. Zo blijft het een vicieuze cirkel. Vrouwenvoetbal groeit hard, maar je moet wel de belofte waar kunnen maken dat de kleine meisjes van nu later prof kunnen worden.”

Hoe kan het dat voetbal zo lang alleen een mannensport was?
“Sparta had in 1896 als eerste een vrouwenteam. De KNVB heeft echter 75 jaar lang gevochten tegen vrouwenvoetbal en sloot vrouwelijke voetbalteams buiten de officiële competities en kampioenschappen. Voetbal voor vrouwen werd gezien als onsmakelijk en daarnaast gevaarlijk voor hun vruchtbaarheid. De plek van de vrouw was in huis, zorgend voor haar gezin. De Tweede Feministische Golf (1965-1985) was heel belangrijk voor het vrouwenvoetbal. De strijd om een gelijke positie van mannen en vrouwen in de maatschappij veroorzaakte ook een kentering in de sport. De KNVB kon niet langer om de vrouwen heen en erkende in 1971 het vrouwenvoetbal.”

‘De woedende sexe’ uit De Revue der Sporten, 1933. Media reageerde lang honend op vrouwenvoetbal.

Atria

U bent sinds 2013 bezig met dit onderzoek: wat valt u op?
“De emancipatie gaat minder snel dan ik dacht. Voetballende meisjes op straat ondervinden nog steeds veel weerstand vanuit hun omgeving, daar schrok ik van. Ook opvallend is dat subsidie voor projecten om hangjongeren te laten voetballen bij bezuinigingen sneller wordt ingetrokken als het om meisjes gaat: ze zijn een minder grote risicogroep voor de veiligheid dan jongens, die sneller radicaliseren of in crimineel gedrag vervallen.”

“Verder is er voornamelijk een mannelijk trainingskader: we missen vrouwelijke trainers die een rolmodel kunnen zijn voor de meisjes. Zaken zoals tactiek zijn voor jongens en meisjes hetzelfde want voetbal is voetbal, maar als een vrouw hen traint, zien de meisjes hoe ver ze kunnen komen in hun sport. Daarnaast is er te weinig ruimte voor vrouwen in de bestuurslaag, wat een negatief effect heeft op de ontwikkeling van het vrouwenvoetbal.”

Prange tijdens een wedstrijd van KFC (speelster seizoenen 1989-1991).

Martine Prange

“De emancipatie is nog niet voltooid zolang we mannen geloofwaardiger vinden dan vrouwen, we belangrijker of beter vinden wat mannen doen en hen hiervoor ook meer betalen. Of je nu topsporter, bestuurder of wetenschapper bent. Het klinkt heel middeleeuws maar het is nog steeds zo. Toen ik voetbalde krijg ik het commentaar dat ik speelde als een man: dit was bedoeld als compliment.”

Voetbalcarrière van een vrouwelijke prof

Martine Prange speelde tussen 1985 en 1995 op het hoogst mogelijke niveau in Nederland. Ze werd meerdere malen kampioen en met KFC won ze de beker. In 1988 ging ze als prof naar België en werd ze geselecteerd voor het Nederlands elftal. In de jaren ’90 vertrok ze naar Turkije en speelde ze enkele jaren in Istanboel en Ankara. Prange: “De mentaliteit is daar heel anders. In Turkije is voetbal oorlog. Meiden waren bereid hun leven te geven als ze het veld op stapten. Ze waren fysiek heel sterk, spijkerhard en hun vechtersmentaliteit was enorm. Waarom dat in Nederland anders is? Voetbal moet hier mooi en gestileerd zijn, het resultaat staat niet altijd centraal. In Turkije betekent winnen glorie. En compensatie voor een armzalig leven. Buiten het voetbalveld hadden die vrouwen niks, op een plakboek met voetbalfoto’s na. De sport was hun toegang tot de buitenwereld en vaak hun enige middel om het huis uit te komen en iets van maatschappelijk succes te behalen.”

Prange met haar team bij club Gürtas Ankara, 1994-1996.

Voor het eerst in de geschiedenis heeft het Nederlandse vrouwenvoetbalteam zich gekwalificeerd voor het WK vrouwenvoetbal dat begint op 7 juni in Canada. Hoe belangrijk is dit WK voor de emancipatie van het vrouwenvoetbal? Prange: “Ik hoop dat we de eerste ronde overleven; dat is heel belangrijk. Het zou heel erg helpen de publieke belangstelling te vergroten als ze goed presteren. Niet alleen goeie resultaten laten zien, maar ook goed spel. DE NOS zendt de openingswedstrijd, alle Nederlandse wedstrijden en de finale uit. Het jammere is dat ze vanwege het tijdsverschil met Canada pas ‘s avonds laat te zien zijn.”

Expositie Oranje Leeuwinnen

Het NWO-onderzoeksproject Van voetbalvrouwen tot vrouwenvoetbal gaat verder dan alleen het wetenschappelijk onderzoek. Zo is van 19 mei tot en met 5 juli 2015 de expositie ‘Oranje Leeuwinnen’, over de geschiedenis van vrouwenvoetbal, te zien in Atria. Dit kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis organiseert ook enkele themabijeenkomsten over dit onderwerp. Zie hun website voor data en meer informatie.

ReactiesReageer